Khoảng 5 – 6 tháng nay, tại TP.HCM bày bán cây nở ngày đất, ghi công dụng: “đặc trị bệnh gout (gút), đái tháo đường. Vài người bán còn cam đoan chỉ dùng khoảng 1 tháng, thậm chí chỉ vài tuần sẽ khỏi bệnh. Vậy cây “nở ngày đất” là cây gì, có thực chữa được các bệnh đó không, nếu bỏ các thuốc đạng dùng chuyển sang dùng cây này sẽ có hại gì?
Cây nở ngày đất là cây cúc bách nhật đất, tên khoa học Gompherena celosioides Mart họ Rau dền Amaranthaceae. Cây mọc hoang ở nhiều nơi, đặc biệt nhiều ở những vùng đất khô cằn miền Trung. Đây là loại cỏ dại. Thân cao khoảng 25cm, lúc còn non có lông, khi già sẽ mất hết lông nhẵn, thân phân nhiều nhánh. Lá có cuống ngắn, mọc đối, phiến lá hình bầu dục hẹp, dài 2 – 6cm, rộng khoảng 2cm, mặt dưới lá có đầy lông. Cụm hoa là bông hình trụ mang nhiều hoa nhỏ, màu trắng. Hoa có 5 lá đài, 5 nhị, dính thành ống, bầu hình trứng. Trong các bó cây nở ngày đất bày bán có lẫn một số cỏ dại khác (có lẽ do người thu hái không chọn lọc kỹ).
Tác hại khi dùng không đúng
Với bệnh gút: đây là bệnh rối loạn chuyển hóa purin, dẫn tới tăng axít uric – máu, axít uric – niệu quá ngưỡng an toàn, gây kết tinh urat (monosodium urat). Axít uric là sản phẩm thoái biến cuối cùng của nucleo-protein. Các nucleo-protein có thể có từ thức ăn, từ tế bào chết, từ sự tổng hợp nội sinh. Bình thường axít uric thải trừ ra ngoài qua đường thận (nước tiểu), qua đường ruột (phân). Khi sự sản sinh, thải trừ axít uric cân bằng thì mức axít máu ở ngưỡng an toàn. Khi ăn quá nhiều protid, quá trình tổng hợp nucleo- protein tăng, khi quá trình hủy hoại tế bào tăng (bệnh ác tính, bệnh tan máu, dùng các thuốc diệt tế bào) thì axít uric sinh ra nhiều; khi sự thải trừ axít uric giảm (do suy thận, dùng lợi niệu kéo dài, ngộ độc chì…) hoặc khi enzyme HGPR- tranferase bị ức chế không tái dùng axít uric thì axít uric cũng tăng; khi tăng vượt quá ngưỡng an toàn, urat sẽ kết tinh lại trong khớp (khu trú ở ngón chân cái, khớp ngón bàn chân), dưới da, gây viêm đau. Axít uric tăng cũng có thể gây sỏi thận hay bệnh thận.
Thuốc colchicin làm giảm sự di chuyển bạch cầu, ức chế sự thực bào của bạch cầu trung tính đối với tinh thể urat, ức chế sự sản xuất axít lactic của bạch cầu, làm giảm sự oxy hóa glucose, giảm tính axít của mô… từ đó giảm tính axít của môi trường, giảm kết tinh urat; đồng thời ức chế bạch cầu trung tính sản xuất ra các kinin (yếu tố miễn dịch) làm giảm viêm, giảm đau. Theo đó, colchicin được coi là thuốc chữa triệu chứng. Thuốc allopurinol ức chế enzyme xanthinoxydase (một enzyme xúc tác sự chuyển hóa xanthin, hydroxanthin thành axít uric) nên giảm sự hình thành axít uric. Ngoài ra, do ức chế enzyme này, allopurinol còn gây ra ức chế phản hồi của amidophosphoribosyltransferase nên hạn chế sự tổng hợp purin. Theo đó, alopurinpol được coi là thuốc ngăn sự bùng nổ cơn gút cấp. Nếu dùng hai thuốc này đúng theo cơ chế trên sẽ giảm được các triệu chứng trong cơn gút cấp và làm thưa các lần bùng phát cơn gút cấp, do đó bệnh tiến triển chậm lại, chất lượng cuộc sống được nâng cao
Nếu tin cây nở ngày đất chữa khỏi gút mà bỏ dùng các thuốc nói trên thì chẳng những không chữa khỏi triệu chứng mà còn làm cho bùng phát cơn gút cấp dày hơn, bệnh sẽ tiến triển nặng lên, chất lượng cuộc sống bị giảm sút.